I. BIOLOGIA - NAUKA O ŻYCIU klasa V

Lekcja 1

Temat:   BIOLOGIA JAKO NAUKA

*nazwa biologia pochodzi od dwóch greckich słów : bios – życie, logos – słowo,

1. Biologia jest to nauka, która zajmuje się badaniem:
 - budowy i czynności życiowych organizmów,
 - zależności między organizmami, np. pokarmowymi,
 - wpływu środowiska na organizmy,
 - przystosowań organizmów do życia w danych środowiskach.

2. Organizmy żywe mają wspólne cechy. Są to:
    A. Budowa komórkowa
         Wszystkie żywe organizmy zbudowane są z komórek. W zależności od ilości komórek             
         wyróżniamy  organizmy jednokomórkowe np. bakterie, drożdże, pierwotniaki.
         U tych organizmów, jedna komórka spełnia wszystkie czynności życiowe.

         Przykłady organizmów jednokomórkowych:                         

                                           Drożdże  (grzyby)       

źródło:  https://czerwonadynia.pl/pl/n/8

                                          Bakterie

źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bakterie

                                          Pantofelek (protisty)

                                                                     Źródło:  google grafika

                                                                 

          Organizmy wielokomórkowe mogą mieć prostą lub bardziej skomplikowaną budowę.
          Szczegóły  zostaną przedstawione w dalszej części tematu.

    B. Wykonywanie czynności życiowych
         Wszystkie organizmy żywe, jednokomórkowe i wielokomórkowe wykonują te same
         czynności życiowe

3. Czynności życiowe organizmów

ODŻYWIANIE

Dostarczanie składników pokarmowych do organizmu, które następnie są wykorzystywane jako budulec organizmu i źródło energii

                                       

                                                                    źródło: https://www.shutterstock.com/pl/image-photo/giant-panda-bear-eating-bamboo-116172793

ODDYCHANIE

Uwalnianie energii z pokarmu. Jest ona potrzebna organizmom do wykonywania.  pozostałych czynności życiowych. U większości organizmów do oddychania potrzebny jest tlen. W czasie produkowania energii powstaje dwutlenek węgla

                                                                     źródło: https://www.pinterest.es/pin/353884483194944595/

WYDALANIE

Usuwanie z organizmu substancji niepotrzebnych, np. nadmiaru wody, substancji szkodliwych takich jak dwutlenek węgla

                                                                     źródło: https://ciekawe.org/2018/07/25/5-nieoczywistych-ciekawostek-o-tygrysach/

RUCH

Zmiana położenia całego ciała lub jego części. U zwierząt ruch umożliwia przemieszczanie się z miejsca na miejsce, u roślin na przykład zwracanie się w stronę słońca.

                                                                     źródło: https://www.wykop.pl/wpis/14504143/nie-dogonilbym-geparda-za-szybki-jest-koty/

WZROST I ROZWÓJ

Wzrost to zwiększanie rozmiarów ciała organizmów. Rozwój to zmiany, które zachodzą w funkcjonowaniu organizmów w ciągu całego życia.

                                                                     źródło: http://www.taktodziala.pl/10-najlepszych-ojcow-krolestwa-zwierzat-1287/

ROZMNAŻANIE SIĘ

Wydawanie na świat potomstwa. Organizmy  mogą rozmnażać się płciowo i bezpłciowo.

Rozmnażanie płciowe wymaga obecności komórek rozrodczych – żeńskich komórek jajowych i męskich plemników.

                                                                     źródło: http://www.drapiezniki.pl/856-polowanie-zbiorowe.html

REAKCJA NA BODŹCE

Umożliwia dostosowanie się do zmian jakie zachodzą w środowisku. Organizmy reagują np. na zapach, światło, dźwięki

                                                                     źródło: https://dinoanimals.pl/zwierzeta/zbik-felis-silvestris-dziki-kot/

https://epodreczniki.pl/a/czynnosci-zyciowe-organizmow-i-ich-odkrywanie/DMdXzbQBb

 4. Budowa organizmów wielokomórkowych

     KOMÓRKA – podstawowa jednostka budująca żywe organizmy.

     TKANKA – zespół komórek o podobnej budowie, pełniący w organizmie podobne                            funkcje, np. tkanka mięśniowa u zwierzą, tkanka miękiszowa u roślin

     NARZĄD    – grupy tkanek wyspecjalizowane w pełnieniu określonych funkcji,
     (lub Organ)     np. serce u zwierząt, liść u roślin.

     UKŁAD      – grupy narządów, które odpowiadają za określone czynności życiowe,
     (lub system)   np. układ krwionośny.
                            U roślin organy tworzą systemy np. system przewodzący

    ORGANIZM – poszczególne organy lub systemy tworzą cały organizm.   

 5. Dziedziny biologii

Biologia jest nauką obejmującą różne dziedziny. Oto kilka przykładów:

   ZOOLOGIA - Nauka o zwierzętach,
   BOTANIKA – nauka o roślinach,
   MIKROBIOLOGIA – nauka o mikroorganizmach, np. o bakteriach,
   ANATOMIA – nauka o budowie wewnętrznej organizmów,
   FIZJOLOGIA – nauka o czynnościach życiowych organizmów,
   EKOLOGIA – nauka m.in. o zależnościach między organizmami a środowiskiem.

Źrodło: Puls życia 5
grafika: google grafika

NOTATKA DO ZESZYTU:

BIOLOGIA to nauka, która zajmuje się badaniem budowy i czynności życiowych wszystkich organizmów.

1. Wspólne cechy wszystkich organizmów:
    a) wszystkie organizmy zbudowane są z komórek, jednej albo wielu,
    b) wszystkie organizmy, zarówno jedno i wielokomórkowe wykonują te same czynności życiowe:
        - odżywianie, wydalanie, oddychanie, rozmnażanie, wzrost i rozwój, reakcja na bodźce, ruch

     KOMÓRKA – podstawowa jednostka budująca organizmy żywe, sama też może być organizmem
                            żywym.

2. Poziomy budowy organizmu wielokomórkowego:
    komórka→ tkanka → narząd lub organ → układ narządów lub system organów → organizm

zadanie:
W tabeli przedstawiono czynności życiowe i ich opisy. Przygotuj siedem rożnych kredek. Pokoloruj jednym kolorem jedną czynność życiową i pasujący do niej opis :)

ODŻYWIANIE SIĘ	Wydawanie na świat potomstwa. Organizmy najczęściej rozmnażają się  płciowo. Niektóre mają zdolność rozmnażania bezpłciowego
ODDYCHANIE	Zmiana położenie całego ciała lub jego części. Umożliwia to zwierzętom przemieszczanie się  a roślinom zwracanie się np. w kierunku słońca
WYDALANIE	Wzrost polega na zwiększeniu rozmiarów ciała natomiast rozwój to zmiany w funkcjonowaniu organizmu w ciągu jego życia.
ROZMNAŻANIE SIĘ	Usuwanie z organizmu niepotrzebnych substancji również tych , które są szkodliwe
RUCH	Uwalnianie z pokarmu energii przy udziale tlenu z powietrza.
WZROST I ROZWÓJ	Dostarczanie organizmowi składników pokarmowych. Organizm wykorzystuje je  jako składnik do budowy ciała oraz do produkcji energii niezbędnej do życia
REAKCJA NA BODŹCE	Umożliwia organizmom dostosowanie się do zmian które zachodzą w                                              środowisku

Lekcja 2

Temat: JAK POZNAWAĆ BIOLOGIĘ?

https://www.jaskoweklimaty.pl/ucze-sie-z-edukatorkiem-propozycje-zabaw-dla-malego-przyrodnika/

Najważniejsze źródła wiedzy o organizmach żywych to obserwacja  i doświadczenie

      PRZYKŁADY OBSERWACJI:

      fot 1 i 2 google grafika

     PRZYKŁADY DOŚWIADCZEŃ:

      fot.1  Antoni J. klasa Ve
      fot.2  Agnieszka Szacka

NA CZYM POLEGA METODA NAUKOWA?

Metoda naukowa polega na szukaniu odpowiedzi na nurtujące nas pytania, które nasuwają się w wyniku różnych obserwacji.
Składa się ona z kilku etapów:

INNE ŹRÓDŁA WIEDZY BIOLOGICZNEJ:

  a) zajęcia terenowe (w lesie, na łące, w parku,  nad stawem, podczas których można korzystać zw do 
  b) atlasy z ilustracjami grzybów, roślin i zwierząt,  
  c) wycieczki do muzeów przyrodniczych, ogrodów zoologicznego i ogrodów botanicznych,
  d) książki i czasopisma popularnonaukowe,
  e) filmy przyrodnicze oraz edukacyjne strony internetowe

CECHY DOBREGO BADACZA:

- szanuje przyrodę – nie niszczy obserwowanych roślin, nie płoszy zwierząt

- jest ostrożny – dba o swoje bezpieczeństwo w czasie obserwacji i doświadczeń,

- jest cierpliwy – wytrwale dąży do wyznaczonego celu, 

- jest systematyczny – skrupulatnie zapisuje wyniki badań, sporządza notatki z obserwacji,

- jest rzetelny – obserwacje i doświadczenia  przeprowadza dokładnie i dokładnie je dokumentuje.

Lekcja 3

Temat: OBSERWACJE MIKROSKOPOWE

             https://pl.levenhuk.com/wszystkie_produkty/mikroskop_levenhuk_50l_moonstone/

Do obserwacji biologicznych można wykorzystać przyrządy np:
 - lornetkę - do obserwacji np. ptaków,
 - lupę - do obserwacji budowy kwiatu lub owadów,
 - lunetę - do obserwacji ciał niebieskich,
 - mikroskop - do obserwacji życia w kropli wody

Obejrzyj ! Jaj działa mikroskop? Jak wykonujemy preparaty?
https://epodreczniki.pl/a/film/Dkld4wD7R

MIKROSKOP OPTYCZNY

Na lekcjach biologii do obserwacji zwykle używany jest mikroskop optyczny
( świetlny). Przyrząd ten  pozwala oglądać obiekty niewidoczne gołym okiem
np. komórki roślin lub zwierząt. Można na nim oglądać w  powiększeniu
nawet 1000 razy.

PREPARATY

Obserwowane obiekty biologiczne mają postać preparatów mikroskopowych. Preparaty mogą być stałe – obserwujemy wtedy martwe obiekty, lub mokre, przygotowane bezpośrednio przed obserwacją. Obserwujemy wówczas żywe obiekty.
Preparat składa się ze szkiełka podstawowego o nakrywkowego.

                        zestaw  preparatów                                                         preparaty stałe

https://www.jangar.pl/preparaty-mikroskopowe/580-rozmnazanie-zwierzat.html
https://www.szkola-marzen.pl/tkanki-roslinne-i-zwierzece-zestaw-25-szt-preparatow
https://pl.wikipedia.org/wiki/Szkie%C5%82ko_podstawowe

BUDOWA MIKROSKOPU

Mikroskop świetlny składa się z:
a) części optycznych
b) części mechanicznych

Części optyczne mikroskopu służą do oświetlenia i powiększenia obrazu. Są to:

Części mechaniczne mikroskopu łączą ze sobą części optyczne. Są to:

Obejrzyj ! Budowa mikroskopu optycznego
https://www.youtube.com/watch?v=zEFHPI-EIlQ

JAK WYKONAĆ PREPARAT MIKROSKOPOWY?

Zestaw do wykonania preparatu mikroskopowego:
a) nożyk
b) zakraplacz (pipeta)
c) pęseta
d) igła preparacyjna
e) szkiełka nakrywkowe i podstawowe
f) woda

                        https://www.pomoceszkolne24.pl/zestaw-narzedzi-preparacyjnych/11067/

JAK WYKONAĆ PREPARAT MIKROSKOPOWY?

Zestaw do wykonania preparatu mikroskopowego
a) nożyk
b) zakraplacz (pipeta)
c) pęseta
d) igła preparacyjna
e) szkiełka nakrywkowe i podstawowe
f) woda

Wykonanie preparatu ze skórki cebuli:
1. Na szkiełko podstawowe nanosimy krople wody za pomocą zakraplacza
2. Obieramy cebulę, kroimy na 4 części, od wewnętrznej strony wycinamy mały kwadracik,
    delikatnie zdejmujemy skórkę (z wyciętego kwadratu)
3. Umieszczamy zdjętą skórkę w kropli wody na szkiełku podstawowym
4. Nakładamy delikatnie szkiełko nakrywkowe
5. Preparat jest gotowy

Oglądanie preparatu:
1. Ustawiamy obiektyw o najmniejszym powiększeniu za pomocą rewolwera.
2. Włączamy lampkę lub ustawiamy lusterko
3. Umieszczamy preparat na stoliku
4. Za pomocą śruby makrometrycznej zbliżamy preparat do obiektywu
5. Patrzymy przez okular i szukamy wyraźnego obrazu, kręcąc śrubą makrometryczną,
    ostrość obrazu regulujemy śrubą mikrometryczną
6. Zmieniamy obiektyw, wybieramy większe powiększenie
7. Obserwujemy

Obejrzyj! Jak wykonać preparat mikroskopowy?
https://www.youtube.com/watch?v=gieJ7Qb4ADA

Ile razy oglądany obraz jest powiększony?
Jeśli chcemy się dowiedzieć ile razy  powiększony jest  obraz, który oglądamy pod mikroskopem należy pomnożyć powiększenie okularu i obiektywu np.:

obserwowany obraz powiększony jest 400 razy

NOTATKA DO ZESZYTU:

1. Mikroskop optyczny to przyrząd, który służy do obserwacji obiektów niewidocznych gołym okiem 
    takich jak komórki czy fragmenty tkanek.
2. Mikroskop składa się z części optycznych, które umożliwiają powiększenie obrazy i części
   mechanicznych
3. Do obserwacji służą  preparaty mikroskopowe.
4. Za pomocą preparatów możemy oglądać obiekty martwe (preparaty stałe)  lub żywe (preparaty
   mokre)
5. Do wykonywania preparatów mokrych używamy narzędzi preparacyjnych
6. Powiększenie obrazu obliczamy mnożąc powiększenie okularu i obiektywu

CIEKAWOSTKI

Istnieją pewne techniki, które zwiększają możliwości optyczne mikroskopu optycznego.
Należy do nich imersja. Co to takiego? Przeczytaj!
https://pl.wikipedia.org/wiki/Imersja 

Do obserwacji budowy bardzo małych obiektóe np. wirusów i bakrerii służą mikroskopy elektronowe.
Mogą one powiększać nawet  milion razy !!!
Poniżej bakterie widoczne pod mikroskopem elektronowym:

     https://www.gosc.pl/doc/759541.Kosmiczne-bakterie/2